Varlığı nesilden nesile aktarılarak devam eden kültürel sembol ve motifler aslında, bulundukları topluma ait inançların, hikayelerin ve çeşitli ritüellerin bir ifadesidir. Göçebe yaşam tarzının etkisi ile dokumacılığın bir sanat haline dönüştüğü Türk kültüründe kilim motifleri ve anlamları önemli bir kültürel değer olarak bugüne dek gelmiştir.
Aslında bir göçebe sanatı olarak tanımlanabilecek olan Türk dokumacılığında, halı ve kilimlerin üzerine dokunan motiflerin, farklı inanışları temsil eden; o dönemin yaşam tarzları hakkında bilgiler veren semboller olduğu söylenebilir.
Günümüzde ev dekorasyonun en önemli tamamlayıcı parçalarından biri olan halı ve kilimlerin üzerine işlenen motifler, geçmiş dönem dokumacılık sanatının örneklerinden de esintiler taşımaktadır.
Evlerde tarz ve uyumun adresi Doğtaş olarak hazırlamış olduğumuz içeriğimizde, Türk kültürünün yüzyıllarca öncesine uzanan halı ve kilim motiflerinin anlamlarını bulabilirsiniz.
Buna ek olarak, halı ve kilim seçimi yapmadan önce Eviniz için Doğru Halı Ölçüleri Nasıl Belirlenir? başlıklı içeriğimizi okumanızı tavsiye ederiz.
Kültürümüzde Halı ve Kilim Motifleri Ne Anlama Gelir?
Bir toplumda ortak değerler taşıyan sembollerin, hem soyut hem de somut ürünlere konu olduğu söylenebilir. Türk halı ve düz dokuma sanatında “motif, yan yana gelerek ya da tek başına bir şeyi temsil eden öğeler olarak açıklanabilir.
Türk topluluklarının, dokumacılık konusunda oldukça yetenekli ve usta oldukları bilinmektedir.
Yalnızca halı ve kilimler değil, mafraş, çanta ya da çorap gibi pek çok eşya da Türkler tarafından çeşitli motifler ile zenginleştirilen dokumacılık ürünleridir.
İçeriğimizde sözünü edeceğimiz sembol ve motifler, bu eşyalara estetik bir görünüm kazandırmasının yanı sıra o dönemde yaşayan toplumların istek, beklenti ve inanışlarını da sembolize ederek günümüze dek ulaşmalarına vesile olmuştur.
Yalnızca geçmiş dönemlerde değil bugün dahi otantik bir stil çerçevesinde dizayn edilen evlerin tamamlayıcı parçası olan halı ve kilimlerin üzerinde çeşitli sembol ve işaretler olduğunu görüyoruz.
Peki Türk halı ve kilimlerinde kullanılan başlıca semboller hangileri olmuştur? Dokumacılık konusunda usta olan Türklerin kullandığı halı ve kilim motiflerinin anlamları nelerdir?
1. Akrep Motifi
Türk halı ve kilimlerinde kullanılan başlıca semboller nelerdir sorusuna verilebilecek ilk yanıtlardan bir tanesi akrep motifidir.
Dokudukları halı ve kilimlerde akrep motifini kullanmayı tercih eden Türklerin bunu yapmalarının en önemli nedeni ise akrebin ölümü sembolize etmesidir.
Göçebe bir hayat süren Türk toplulukları, bu nedenle dışarıdan gelebilecek tehditlere karşı açık bir yaşam tarzına da sahip olmuşlardır.
Halı ve kilimlerin üzerine dokudukları akrep şekillerinin, kendilerini kötülükten ve ölümden koruyacaklarına inanmışlardır.
Buna ek olarak, göç ettikleri yerlerde bulunan zehirli akreplerin yaşam kalitelerini düşürmesi de kilimlerin üzerinde akrep figürlerine yer vermelerinin bir başka nedeni olmuştur.
Halıların genellikle dış kenarlarında yer verilen akrep motifleri, Türkler için kendilerini dışarıdaki kötülüklere karşı koruduklarına inanan bir anlam taşımıştır.
2. Çocuk Motifi
Aslında insan motifi olarak da açıklanabilecek çocuk motifinin geleneksel Türk halı motifleri arasında oldukça sık rastlanılan bir örnek olduğu söylenebilir.
Türk mitolojisinde saflığı ve masumiyeti temsil eden çocuk, insanların doğurganlık çağrısını suların ve denizlerin tanrıçası Ak Ana’ya duyurmak adına halı ve kilimlerin üzerine işlenen bir sembol olmuştur.
3. Bereket Motifi
Türk halı ve kilimlerinin üzerine işlenen bereket motifi, 3 ayrı grupta işlenmiştir.
- Etrafında dut, karpuz, kavun, nar, incir gibi meyvelerin ya da koç, boğa, geyik, balık gibi hayvanların yer aldığı motiflerin tam ortasındaki desen aileyi ve sonsuz mutluluğu temsil etmiştir.
- Bir diğer bereket motifi ise ağaç, çiçek ve yaprak motiflerinin birleşiminden oluşmuştur. Bu motif ise bolluğun ve uğurun simgesi olarak kuşaklar arası bir yolculuk yapmıştır.
- Bereket motiflerinin 3. grubunda ise cansız kayaların, suların ve dağların yer aldığı bir anlatı vardır. Sözünü ettiğimiz motiflerin bir araya gelmesi ile oluşan hikaye, evreni, doğayı ve tabii ki insanoğlunu temsil eder. Doğumun ve ölümün devam ettiği bir döngüde, yeniden doğuşun getirdiği bereketin temsili, bu motifte yer alan semboller ile açıklanır.
4. Ejderha Motifi
Ejderha motifi kilimlerde, bereket getireceğine inanıldığı için kullanılmaktadır.
Pençeleri aslana, kuyruğu ise yılana benzetilerek oluşturulan ve kanatlı bir hayvan olarak tasvir edilen ejderha Türk mitolojisinde de sıkça rastlanılan bir semboldür.
Havanın ve suyun yegane hakimi olduğuna inanılan ejderha, Anadolu Selçuklularında ise bulut olarak sembolleştirilmiştir.
5. Bukağı Motifi
Türk kilim motifleri ve anlamları ile ilgili merak edilenlere yer verdiğimiz içeriğimizde yer alması gerektiğini düşündüğümüz bir diğer motif de aile birliğini temsil eden bukağı.
Eski Türkçede “bukagu” sözcüğünün günümüz Türkçesine uyarlanmış olan “bukağı” atların kaçmalarını ve kaybolmalarını engellemek adına ayaklarına takılan demir zincir olarak açıklanabilir.
Türk halı ve kilim dokumalarında sıklıkla rastlanılan bir sembol olan bukağı kilim motifi, yalnızca ailenin devamlılığını değil birbirini seven aşıkların da birliğini temsil eder.
Nişan yüzüklerinin takılmadan önce birbirine kırmızı kurdele ile bağlanması da buna benzer kültürel bir örnektir.
Günümüzde de aktarımını sürdüren nişan masasının hazırlanmasına dair merak ettiklerinizi, Evde Nişan Masası Nasıl Hazırlanır? başlıklı yazımızı inceleyerek öğrenebilirsiniz.
6. El / Parmak / Tarak Motifi
Yedili, beşli ya da üçlü olarak dokunan bu figürler, aslında bir parçadan ortaya çıkan çubukların oluşturduğu motiflerdir.
Geleneksel Türk halı ve kilimlerinde genellikle üçü bir arada kullanılan el, parmak, tarak motifi bir bütün olarak değerlendirilse de farklı anlamlar taşımaktadır.
- El: İnsanın gücünü, verimliliğini ve üretkenliğini temsil eden bir motif olmuştur.
- Parmak: Parmak motifinin, nazar ve kem gözden koruduğuna inanılmaktadır.
- Tarak: Tarak sembolü ise, doğumu ifade eden bir motif olmuştur.
7. Eli Belinde Motifi
Türk el sanatları motiflerinde en çok karşılaşılan örneklerden biri de eli belinde motifidir. Elibelinde motifi, dişiliği temsil eden bir figür olarak açıklanabilir.
İnsan figürüne benzetilen eli belinde motifi Anadolu’da, “gelin kız” ya da “çocuklu kız” olarak da ifade edilmektedir.
Ana tanrıçalara tapılan dönemden bu yana kullanıldığı ve kültürel bir miras ürünü olarak günümüze dek ulaştığı düşünülen eli belinde motifi, doğurganlığı ve analığı sembolize etmektedir.
Ellerini belinin üzerinde tutan bir insana benzetilen eli belinde kilim motifi aynı zamanda bereket, neşe ve mutluluk anlamlarını içermektedir.
8. İnsan Motifi
Geleneksel Türk kilimlerinde en çok kullanılan motiflerden biri de insan motifidir.
Aile özlemini anlatmak amacı ile kilimlerin üzerine işlenen insan sembolleri, aynı zamanda sevgiliye, eşe ve çocuklara duyulan özlemi de işaret eder.
9. Geyik Motifi
Türk halı ve kilimlerinde oldukça sık kullanılan geyik motifi, bilgeliği temsil eden bir sembol olmuştur.
Doğadan alınan gücün bu bilgelik ile nesilden nesile aktarıldığına dair bir inanış doğrultusunda resmedilen geyikler, eski Türk geleneklerinde devletin yönetim yetkisinin tanrıdan alınmasının da bir ifadesi olmuştur.
Buna ek olarak geyik, sonsuz mutluluğu da temsil eden bir motiftir.
10. Göz Motifi
Geleneksel Türk motifleri arasında özel bir yere sahip olan göz motifi aynı zamanda derin bir anlam da taşımaktadır.
Bulunduğu yeri ve orada yaşayanları, kem gözlü ve kötü bakan insanlardan korumak amacıyla kilim ve halılara işlenen göz işareti; genellikle mavi renkler ile uygulanmaktadır.
Geleneksel Anadolu dokumaları incelendiğinde göz kilim motifinin genellikle eli belinde ve bereket motifleri ile bir arada kullanıldığı fark edilmektedir.
Buna ek olarak göz motifi, modern dekorasyonda çeşitli ürünlerin içerisinde yer almaya başladığını belirtelim.
Günümüzde duvara asılan ev aksesuarlarında, kırlent ve yastıkların üzerinde göz motifi kullanımı oldukça popülerdir.
Doğtaş Home’un kırlent kategorisinde yer alan Nakış Eyes Kırlent ürünü, göz motifi kullanımının en şık örneklerinden biri olarak gösterilebilir. Üzerindeki göz motifleri ile dikkat çeken Doğtaş Hand Made Küçük Küp de ev dekorasyonunuzu en şık şekilde tamamlayabilir.
11. Hayat Ağacı Motifi
Hayat ağacı motifi anlamı, isminden de anlaşılabileceği üzere yaşamın devamını simgeleyen bir semboldür. Özellikle Anadolu Selçuklu sanatında hayat ağacı motifi, sık sık rastlanılan örnekler ile doludur.
Yeryüzünün cennet ile arasındaki bağını temsil eden hayat ağacı, çoğunlukla asma, selvi, nar, hurma, zeytin, palmiye gibi ağaçlar şeklinde resmedilmiştir.
Kilim motifleri ve anlamları arasında en çok merak edilen şekillerden olan hayat ağacının toprağın altına yerleşmiş kökleri ebediyete, alt bölümünde yer alan dallar ve gövdesi gökyüzüne, üst kısımlarındaki dallar ise cennete uzanma anlamı taşımaktadır.
12. Koçboynuzu Motifi
Türk kültüründe kahramanlığın ve güçlü olmanın bir ifadesi olan koçboynuzu, yalnızca halı ve kilim gibi dokuma ürünlerin üzerinde değil; bazı mezar taşlarının üzerinde de kullanılmıştır.
Adından da anlaşılacağı üzere bir koç boynuzunu anımsatan bu motifin genellikle, kilim dokumalarının orta kısmına işlendiği görülür.
13. Muska ve Nazarlık Motifleri
Geleneksel Anadolu halı ve kilimlerinde en sık rastlanılan motiflerden biri de nazarlık ve muska sembolleridir.
Nazar inancının güçlü olduğu kültürlerde, dışarıdan gelecek saldırılara karşı hem o hanede yaşayan insanları hem de dokumayı yapan kişiyi koruyacağı düşüncesiyle işlenen nazarlık ve muska motifi, günümüzde de ev dekorasyonunda çeşitli objelerde sıklıkla kullanılmaktadır.
14. Kuş Motifi
Geleneksel Türk halı kilim motifleri arasında yer alan bir başka sembol de kuş motifidir.
Özlenen birinden beklenen haber anlamını taşıyan kuş motifi, farklı anlamlara da gelmektedir.
Örnek verecek olursak kartal, gücü ve kahramanlığı temsil ederken; bülbül şanslı ve bereketli bir yaşamın; baykuş ise kötülüğün sembolü olarak halı ve kilim dokumalarında yerini almıştır.
15. Su Yolu Sembolü
Anadolu toplumlarında su, oldukça önemli bir yere sahip olmuştur.
Yeniden doğum anlamı taşıyan su yolu sembolü aynı zamanda soyluluğu ve erdemi belirten bir motif olarak halı ve kilim dokumalarında yerini almıştır.
Su yolu sembolü, günümüzde de halılarda çok sık kullanılan bir motiftir.
Evlerde tarz ve uyumun adresi Doğtaş ailesi olarak sizler için hazırlamış olduğumuz içeriğimizde, Türk kültüründe kilim motifleri ve anlamları hakkında bilmeniz gerekenleri ayrıntıları ile sıraladık.
Son olarak, evlerinize şıklık katacak en güzel halı ve kilim modelleri için ise Doğtaş Home’u tercih edebileceğinizi hatırlatalım.
Doğtaş Home’un halı kategorisini ziyaret ederek evinizin dekorasyonuna en uygun halı çeşitlerini bulabilir, hayallerinizdeki stili ortaya koyabilirsiniz!
Bu içeriklerimiz de ilginizi çekebilir:
